Ben jij de ideale werknemer of moeten we ideale werk gaan aanpassen aan maatschappelijke ontwikkelingen?
‘Tijd om de ideale werknemer van z’n voetstuk te halen’
Radboud Recharge 15 maart 2022
De ideale werknemer is altijd beschikbaar voor werk, maakt lange dagen, zegt nooit nee, is uitermate flexibel en wordt niet afgeleid door mantelzorg, zelfzorg of wat voor zorg dan ook. Als de ideale werknemer al kinderen heeft, dan merkt niemand daar wat van. Wie er in dit plaatje past? Vrijwel niemand. Waarom dit type dan toch zo dominant is? Hoogleraar Organizational behavior Yvonne Benschop legt het uit.
Er is nooit iemand achter een tekentafel gekropen om de ideale werknemer te ontwerpen; de ideale werknemer is een sociaal-cultureel construct. 'Vanaf de industriële revolutie is het idee ontstaan dat werk en privé twee gescheiden werelden zijn. De werknemer, lange tijd met name de man, richt zijn blik volledig op werk, de vrouw houdt het private domein draaiende. Weliswaar is de werkvloer tegenwoordig niet meer het exclusieve terrein de man, de geest van de ideale werknemer waart er nog altijd rond. En dus is genderongelijkheid in 2022 nog dagelijkse kost.'
Peter, directeur
Hoe komt het dat het aantal vrouwelijke directeuren gelijk is aan het aantal directeuren dat Peter heet? Waarom verdienen veel vrouwelijke werknemers minder dan mannen in dezelfde functie? Waarom worden de kwaliteiten van vrouwen zo vaak niet erkend en hun grenzen zo vaak overschreden? 'Elke organisatie moet aan de slag met de vraag: waar werken onze organisatiestructuur en -cultuur en onze werkprocessen genderongelijkheid in de hand? En wat is er nodig om dat te veranderen? We hebben het over een flinke omslag van de lange adem. Als er hapklare oplossingen waren, voerden wij dit gesprek nu niet.'
Voortdurende voordelen
Noodzakelijk voor het terugdringen van genderongelijkheid is het willen zien en waarderen van de kwaliteiten van vrouwen. 'De meeste deeltijdbanen worden nog altijd door vrouwen vervuld. Dat is niet omdat al die vrouwen het liefst thuis zijn voor de kinderen. Wat hier in belangrijke mate meespeelt, is het traditionele rollenpatroon. Vrouwen en mannen krijgen voortdurend allerlei gendervooroordelen in de maag gesplitst: dit vinden we mannelijk, dat vinden we vrouwelijk. En wie zich aan de andere kant van die sociale begrenzing begeeft, krijgt vroeg of laat te maken met weerstand. Dat geldt – kort door de bocht – voor vrouwen die van zich afbijten en voor mannen die minder gaan werken om meer bij de kinderen te kunnen zijn. Het ‘ideaal’ dwarsboomt ook de positie van veel mannen.'
The Voice
"Onderzoek naar genderongelijkheid, dat is toch helemaal niet meer nodig." En: "Vrouwen kiezen er toch zelf voor om niet voor een topfunctie te gaan." Benschop krijgt het vaak te horen. 'Sommige mensen zien het echt niet, anderen zijn het onderwerp beu. Juíst daarom moeten we de vinger op de zere plek blijven leggen.' Zelf doet ze dat via onderzoek en onderwijs. 'Ik bereik grote groepen studenten die hier ook weer aandacht voor vragen. Anderen maken er televisieprogramma’s over of schrijven erover in de bladen.'
Dat brengt ons bij het seksueel grensoverschrijdend gedrag dat onlangs bij The Voice aan het licht kwam, waarna bekentenissen volgden uit de gelederen van Ajax, de Telegraaf en flink wat andere organisaties. 'Genderongelijkheid manifesteert zich op de werkvloer ook als seksueel wangedrag. Het komt overal voor en het gebeurt ook nu, terwijl wij praten, zonder dat iemand het in de gaten heeft.'
Het moeilijkste onderzoek
In opdracht van het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren deed Benschop in 2019 samen met Marijke Naezer en Marieke van den Brink onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag in de academische wereld. 'Het moeilijkste onderzoek dat ik ooit gedaan heb. Ik ben geschrokken van wat mensen elkaar op de werkvloer kunnen aandoen. Van wat met name vrouwen te verduren krijgen en hoe vaak zij niet serieus genomen of opzijgeschoven worden: "Heel vervelend wat er is gebeurd, maar dit is onze steronderzoeker, die gaan we niet aanklagen." Als je de hiërarchie niet meehebt, moet je stevig in je schoenen staan om grensoverschrijdend gedrag aan te kaarten. Het wordt iets makkelijker als meerdere mensen opstaan, zoals de deelnemers aan The Voice hebben gedaan. Ik hoop ook dat Mariëtte Hamer in haar functie van regeringscommissaris tegen seksueel wangedrag en seksueel geweld de bakens kan verzetten.'
Van het voetstuk
Zolang we (ziende) blind zijn voor genderongelijkheid verandert er niets. 'Het is tijd om de ideale werknemer van het voetstuk te halen, met meer respect te spreken over vrouwen en de kwaliteiten van vrouwen te herkennen en erkennen. En ja, er bestaat ook leuke, gewenste seksuele spanning op de werkvloer, maar hier ligt een mijnenveld aan normen waarover we ons eerst duidelijk moeten uitspreken: wat kan wel, wat kan niet?' Niet eenvoudig, wel een kwestie van logisch nadenken. In een mijnenveld is het devies immers ook niet "al doende leert men".
Tekst: Jolanda ter Braak. Dit artikel verscheen eerder in FM Focus
